Iris sibirica L. kosaciec syberyjski

Iris sibirica L. kosaciec syberyjski
I. sanguinea Donn ex Hornem. syn. I. sibirica L. var. sanguinea (Donn ex Hornnem.) Ker Gawl. kosaciec krwisty

Bylina kłączowa o rozległym w Eurazji obszarze występowania. Gatunek, wraz ze swoją odmianą botaniczną, kosaćcem krwistym, rośnie od Europy Zachodniej poprzez Europę Środkową, Syberię po Mongolię, Chiny, Koreę  i Japonię na wschodzie. Porasta wilgotne, jasne siedliska do wysokości 500m npm. Preferuje miejsca nad rzekami, potokami i strumieniami. Kosaciec syberyjski naturalnie występuje od Francji po jezioro Bajkał, natomiast krwisty od europejskiej części Rosji po Japonię. Tak więc na znacznej części Eurazji ich zasięgi pokrywają się. Kwiaty odmian uprawnych wykazują większe podobieństwo w swojej formie do kosaćca krwistego niż do syberyjskiego. W naturze rośliny osiągają od 30 do 90cm, przy czym trawiaste liście są zazwyczaj niższe niż kwiatostany. Te ostatnie zwieńczone są kwiatami w liczbie od jednego do trzech i są nierozgałęzione. Kwiaty zbudowane  są  z sześciu barwnych działek okwiatu w dwóch okółkach i trzech pręcików osłoniętych trójdzielnym, taśmowatym znamieniem słupka. Osiągają zazwyczaj średnicę 6-8cm a ich paleta braw jest dosyć uboga i ogranicza się do bieli, koloru niebieskiego w odcieniach i granatu. Większe działki okwiatu mają pośrodku białą plamę z misternym, ciemnym żyłkowaniem, często z żółtym lub brązowym, rozmytym deseniem na granicy. Cecha ta występuje również u odmian hodowlanych. Kwitnienie przypada na maj i czerwiec.

W ogrodzie, dla osiągnięcia sukcesu w uprawie, należy w pierwszej kolejności sadzić je na słonecznych rabatach. W półcieniu i cieniu owszem rosną ale ich kwitnienie jest bardzo skąpe lub w ogóle nie kwitną a liście są silnie wydłużone i pokładają się.  Z racji swoich dużych wymagań wodnych może być sadzony w miejscach wilgotnych czy wręcz okresowo zalewanych wodą po deszczu. Podłoże powinno być żyzne, głęboko uprawione i stale umiarkowanie wilgotne. Powierzchnię rabaty warto wyściółkować korą, kompostem korowym lub zrębkami drzewnymi.  Można je sadzić na glebach piaszczystych, o ile jest wysoki poziom wód gruntowych. W przypadku gleb gliniastych konieczne jest rozluźnienie zwartej, zlewnej gliny żwirem, piaskiem i kompostem aby korzenie mogły się swobodnie rozrastać. Wbrew pozorom bylina ta dosyć głęboko się korzeni. Co 6 do 10 lat konieczne jest odmłodzenie kęp. Sygnałem do tego jest malejąca liczba pędów kwiatowych.  Można to zrobić w dwóch terminach, a mianowicie wczesną wiosną na przełomie marca i kwietnia lub po 20 lipca do połowy września. Te dwa okresy są najbardziej korzystne ze względów fizjologicznych i pokrywają się z czasem kiedy należy kupować sadzonki kopane z gruntu z nagim korzeniem. Sadzonki doniczkowane można sadzić od wiosny do późnej jesieni. Najlepiej jednak kupować je z kwiatami dla pewności co do tożsamości odmianowej. Z uwagi na dużą płodność po kwitnieniu warto usunąć kwiatostany celem uniknięcia licznego samosiewu. Liście lepiej jest wycinać na początku wiosny, gdyż stanowią naturalną osłonę karp przed mrozem i wysychaniem podczas bezśnieżnych zim. Z uwagi na tworzenie znacznej masy liści, którą usuwamy z rabaty,  należy nawozić je żyznym kompostem jesienią lub nawozami wieloskładnikowymi wiosną. Jedyną uciążliwością w uprawie irysów syberyjskich w naszych ogrodach są mszyce, masowo żerujące tuż nad ziemią u nasady liści.

Odmiany ogrodowe charakteryzują się znacznie większą zmiennością niż formy wyjściowe. Osiągają od 10 do 150cm wysokości, dominują jednak odmiany 60-90cm. Zwiększyła się liczba kwiatów na pędzie a pędy bywają rozgałęzione, co jest istotne dla wydłużenia kwitnienia i zwiększenia atrakcyjności kęp. Z naszych obserwacji wynika, że im jest więcej kwiatów na pędzie, tym mają one mniejszą średnicę, choć zdarzają się wyjątki od tej reguły. Średnica kwiatów zawiera się w przedziale od 2 do 14cm. Spotykane są odmiany o kwiatach białych, kremowych, zielonkawych, cytrynowych, żółtych, pomarańczowych, czerwonych, różowych, śliwkowych, biskupich, karmazynowych, brązowych, niebieskich, granatowych i wielobarwnych. Na większych działkach okwiatu powszechna jest plamka z misternym żyłkowaniem na białym tle z rozmytymi brzegami. Odmiany w zdecydowanej większości są pojedyncze o budowie typowej dla gatunku. Znanych jest jednak wiele odmian o kwiatach pełnych, liczących nawet do 30 płatków. Kwitnienie przypada jak u gatunku wyjściowego, niektóre odmiany powtarzają kwitnienie w drugiej połowie lata. Nie jest ono tak obfite jak to wiosenne. Wieloletnia hodowla doprowadziła do znacznego zróżnicowania form kwiatów. Stare odmiany mają kwiaty podobne do kosaćca syberyjskiego i krwistego, nowoczesne zaś przybierają finezyjne kształty. Dąży się do zwiększenia rozmiarów działek okwiatu i ich horyzontalnego układu, fryzowania brzegów i asymetrycznego układu. Kosaciec syberyjski przez wielu hodowców krzyżowany jest obecnie z euroazjatyckimi i amerykańskimi gatunkami, co znacznie zwiększa zróżnicowanie morfologiczne i barwne kwiatów.