Zimowit (Colchicum L.)

Lilium martagon L. lilia złotogłów
7 listopada, 2016
Polecam w tematyce ogrodowej
13 lutego, 2017

Zimowit (Colchicum L.)

Rodzaj zimowit (Colchicum L.) obejmuje kilkadziesiąt gatunków występujących naturalnie na terenie Europy i Azji oraz wiele odmian ogrodowych. W Polsce rośnie dziko zimowit jesienny (C. autumnale L.). Zimowity jesienne kwitną, w zależności od gatunku, odmiany oraz przebiegu pogody, w okresie od połowy sierpnia do połowy listopada; wiosenne w marcu i kwietniu (niektóre gatunki wiosennych mogą kwitnąć w grudniu, styczniu i lutym). Kwiaty osiągają od 2 do 25 cm wysokości i od 1 do 15cm średnicy. Są jednobarwne (białe, żółte, wrzosowe), wielobarwne, z deseniami w szachownicę, pojedyncze (o 6 płatkach) lub pełne (kilkanaście do kilkudziesięciu płatków). Po kwitnieniu wiosną z bulwy wyrasta rozeta liści, które zasychają w lipcu. Wraz z liśćmi roślina wydaje owoce (torebki z licznymi nasionami średnicy 1-3mm w kolorze brązowym, grafitowym lub czarnym).
Polska nazwa zimowit podkreśla fakt, że roślina „wita zimę” kwitnąc jesienią. Co oczywiście jest prawdą, aczkolwiek są gatunki zimowitów kwitnących wczesną wiosną. Te wiosenne są znacznie mniej popularne w naszych ogrodach i często mylone przez amatorów z krokusami. Łacińska nazwa rośliny Colchicum wywodzi się od nazwy krainy Kolchidy, która za sprawą uczynków Medei była uważana w starożytności za kraj trucizn. Obecnie mityczna Kolchida jest częścią Gruzji i leży pomiędzy brzegiem Morza Czarnego a Kaukazem (nizina kolchidzka). Według mitologii greckiej zimowity wyrosły po tym jak kilka kropel zatrutego napoju sporządzonego przez czarodziejkę Medeę upadło na łąkę u stóp Kaukazu.


Wbrew pozorom zimowit nie jest takim niewiniątkiem na jakie wygląda. Może nas zwieść wdzięk kwitnącej rośliny ale ma ona wiele wspólnego z Medeą za sprawą zawartego w nim związku chemicznego z grupy alkaloidów. Kolchicyna, bo o niej tu mowa, jest silną trucizną. Dawnej nasiona i bulwy były powszechnie wykorzystywane w medycynie do leczenia dny moczanowej (syn. podagra, artretyzm). W zapiskach historycznych możemy znaleźć wzmianki o leczeniu zimowitem członków znamienitych rodów arystokratycznych cierpiących na podagrę. Choroba ta dotykała osoby, głównie mężczyzn po 40-tym roku życia, spożywające w gargantuicznych ilościach wszelakiego rodzaju mięsiwa, podroby i mocne trunki. Dotykała więc ludzi dobrze sytuowanych. W wiktoriańskiej Anglii (1837-1901) głośna była sprawa pielęgniarki Katarzyny Wilson (ur. 1822, zm. 20.10.1862), której udowodniono uśmiercenie jednej osoby kolchicyną oraz podejrzewano o zabójstwo sześciu innych. Została ona skazana przez sąd na karę śmierci przez powieszenie. Kolchicyna odegrała też ważną rolę w mutacyjnej hodowli roślin bowiem zakłóca podziały komórek prowadząc do zwielokrotnienia liczby chromosomów (poliploidy). Obecnie bywa wykorzystywana do leczenie napadów dny moczanowej, dny rzekomej, rodzinnej gorączki śródziemnomorskiej oraz zapalenia osierdzia. Jednak ze względu na jej toksyczność nie jest długo stosowana u pacjenta.

Dla osiągnięcia sukcesu w naszych ogrodach zimowity powinniśmy uprawiać w pełnym słońcu. Ziemia powinna być przepuszczalna, z dużą zawartością piasku i kompostu, stanowisko dobrze zdrenowane. Lepiej rosną na stanowisku piaszczystym zasobnych w kompost niż na ciężkiej, zlewnej glebie gliniastej. W przypadku uprawy na glinie bulwy mają tendencję do wychodzenia na powierzchnię gleby. Co 2-3 lata w lipcu należy ostrożnie wykopać bulwy i posadzić je na nowym miejscu. Podczas tego zabiegu można odrzucić część drobnych, zniekształconych bulw.
Wiele odmian ma subtelny zapach będący mieszaniną woni jaśminu i frezji. Do najczęściej uprawianych oraz dostępnych w sklepach i centrach ogrodniczych należą: zimowit jesienny (C. autumnale L.) z odmianami, zimowit bizantyjski (C. x byzantinum Ker Gawl.), zimowit okazały (C. speciosum Steven) z odmianami oraz mieszańce ogrodowe (C. hybridum Tubi): ‘Lilac Wonder’, ‘The Giant’ i ‘Waterlilly’. Osoby chcące posiadać więcej gatunków i odmian powinny szukać ich u kolekcjonerów w Polsce, Anglii, Niemczech, Austrii oraz na Litwie i Łotwie. Z własnego doświadczenia mogę śmiało powiedzieć, że w zdecydowanej większości nie są roślinami problemowymi w uprawie jeżeli zapewni się im prawidłowe warunki wzrostu.

W 2014r. uzyskałem status Kolekcji Narodowej rodzaju Colchicum. Jest to druga po żurawkach Gabrieli Sąkol prywatna Kolekcja Narodowa w Polsce. Ponieważ ogrody botaniczne mają ograniczoną powierzchnię i nie są w stanie zgromadzić pełnych kolekcji roślin przydatnych do uprawy w naszym klimacie należy tworzyć kolekcje specjalistyczne. Kolekcje Narodowe mają na celu zachowanie i dalszy rozwój wartościowych zbiorów. Są zbiorem określonych roślin obejmujących jednostki systematyczne, odpowiednio udokumentowane, oznaczone i prowadzone przez osoby mającymi dużą wiedzę merytoryczną w danej dziedzinie; przy czym niekonieczne posiadających wykształcenie botaniczne. Posiadanie Kolekcji Narodowej to znaczący prestiż dla właściciela, świadczy o wyjątkowości zbioru w skali całego kraju. Posiadacze tego wyróżnienia mają prawo do posługiwania się logiem Kolekcji Narodowych. Twórcami Kolekcji Narodowych są zazwyczaj osoby mające „zieloną pasję”. Posiadanie Kolekcji Narodowej podnosi prestiż ogrodu, stanowi dobrą wizytówkę, jest ponadto idealnym materiałem do prowadzenia edukacji botanicznej i zachowania rzadkich gatunków ginących w naturze oraz starych, zapomnianych odmian roślin uprawnych i użytkowych.

Obecnie w kolekcji są:

Colchicum autumnale L. Alboplena
Colchicum autumnale L. Album
Colchicum autumnale L. Nancy Lindsay
Colchicum autumnale L. Pleniflorum
Colchicum autumnale L. Slovenia
Colchicum autumnale L.
Colchicum baytopiorum C.D. Brickell
Colchicum bifolium Freyn et Sint.
Colchicum bivonae Guss. Apollo
Colchicum bivonae Guss. Mt Giona
Colchicum bivonae Guss.
Colchicum boissieri Orph.
Colchicum boissieri Orph.
Colchicum bornmuelleri Freyn. Artur Klark
Colchicum bornmuelleri Freyn.
Colchicum bornmuelleri Freyn.
Colchicum bowlesianum B.L.Burtt
Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer Purpureum
Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer
Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer
Colchicum corsicum Baker
Colchicum cupani Guss.
Colchicum cupani Guss.
Colchicum davisii C.D. Brikell
Colchicum giganteum Leichtlin ex S. Arn.
Colchicum hungaricum Janka albiflorum
Colchicum hungaricum Janka Valentine
Colchicum hungaricum Janka
Colchicum hybridum Tubi 403-2 (speciosum x luteum)
Colchicum hybridum Tubi 802-1 (speciosum x luteum)
Colchicum hybridum Tubi 803-1 (Jochum Hof x luteum)
Colchicum hybridum Tubi 803-2 (Jochum Hof x luteum)
Colchicum hybridum Tubi 803-4 (Jocum Hof x luteum)
Colchicum hybridum Tubi Antares
Colchicum hybridum Tubi Atlee
Colchicum hybridum Tubi Autumn Herald
Colchicum hybridum Tubi Autumn Queen
Colchicum hybridum Tubi Beaconsfield
Colchicum hybridum Tubi Danaels
Colchicum hybridum Tubi Dick Trotter
Colchicum hybridum Tubi Disraeli
Colchicum hybridum Tubi Drakes Form
Colchicum hybridum Tubi E.A. Bowles
Colchicum hybridum Tubi E.A. Bowles
Colchicum hybridum Tubi Faberge’s Silver
Colchicum hybridum Tubi Flamenco Dance
Colchicum hybridum Tubi Glory of Heemstede
Colchicum hybridum Tubi Gothic Style
Colchicum hybridum Tubi Gracia
Colchicum hybridum Tubi Harlequin
Colchicum hybridum Tubi Janus Rushard
Colchicum hybridum Tubi Jarka
Colchicum hybridum Tubi Jaroslavna
Colchicum hybridum Tubi Jochum Hof
Colchicum hybridum Tubi JP2
Colchicum hybridum Tubi Klondike
Colchicum hybridum Tubi Larisa (Larisa Dolina)
Colchicum hybridum Tubi Lilac Bedder
Colchicum hybridum Tubi Lilac Wonder
Colchicum hybridum Tubi Lysimachus
Colchicum hybridum Tubi Neptun
Colchicum hybridum Tubi Oktoberfest
Colchicum hybridum Tubi Pink Goblet
Colchicum hybridum Tubi Pink Star
Colchicum hybridum Tubi Poseidon
Colchicum hybridum Tubi Princess Astrid
Colchicum hybridum Tubi Rosy Dawn
Colchicum hybridum Tubi Sdlg. Walter Blom WB1
Colchicum hybridum Tubi Sdlg. Walter Blom WB2
Colchicum hybridum Tubi Spartacus
Colchicum hybridum Tubi The Giant
Colchicum hybridum Tubi Violet Beauty
Colchicum hybridum Tubi Violet Queen
Colchicum hybridum Tubi Waterlilly
Colchicum hybridum Tubi William Dykes
Colchicum hybridum Tubi World Champions Cup
Colchicum hybridum Tubi Zephyr
Colchicum laetum Steven
Colchicum lusitanicum Brot.
Colchicum lusitanicum Brot.
Colchicum luteum Baker Golden Baby
Colchicum luteum Baker Minion
Colchicum luteum Baker Vash
Colchicum luteum Baker Vash
Colchicum luteum Baker
Colchicum macrophyllum B.L.Burtt
Colchicum mirzovae (Gabrieljan) K.Perss.
Colchicum montanum L.
Colchicum munzurense K.Perss.
Colchicum pannonicum Griseb. & Schenk
Colchicum pulsillum Sieber
Colchicum serpentinum Woronow ex Miscz.
Colchicum sibthorpii Baker
Colchicum soboliferum (C.A.Mey.) Stef.
Colchicum speciosum Steven 110-8 (sport speciosum Album)
Colchicum speciosum Steven Album
Colchicum speciosum Steven Atrorubens
Colchicum speciosum Steven Dombai
Colchicum speciosum Steven Naeisanum
Colchicum speciosum Steven Ordu
Colchicum speciosum Steven Zigana
Colchicum speciosum Steven
Colchicum stevenii Kunth
Colchicum tenorii Parl.
Colchicum x agrippinum Baker
Colchicum x byzantinum Ker Gawl. Album
Colchicum x byzantinum Ker Gawl.
Colchicum x neapolitanum (Ten.) Ten.