Zimowit (Colchicum L.)

Zimowit (Colchicum L.)

Rodzaj zimowit (Colchicum L.) obejmuje kilkadziesiąt gatunków występujących naturalnie na terenie Europy i Azji oraz wiele odmian ogrodowych. W Polsce rośnie dziko zimowit jesienny (C. autumnale L.). Zimowity jesienne kwitną, w zależności od gatunku, odmiany oraz przebiegu pogody, w okresie od połowy sierpnia do połowy listopada; wiosenne w marcu i kwietniu (niektóre gatunki wiosennych mogą kwitnąć w grudniu, styczniu i lutym). Kwiaty osiągają od 2 do 25 cm wysokości i od 1 do 15cm średnicy. Są jednobarwne (białe, żółte, wrzosowe), wielobarwne, z deseniami w szachownicę, pojedyncze (o 6 płatkach) lub pełne (kilkanaście do kilkudziesięciu płatków). Po kwitnieniu wiosną z bulwy wyrasta rozeta liści, które zasychają w lipcu. Wraz z liśćmi roślina wydaje owoce (torebki z licznymi nasionami średnicy 1-3mm w kolorze brązowym, grafitowym lub czarnym).
Polska nazwa zimowit podkreśla fakt, że roślina „wita zimę” kwitnąc jesienią. Co oczywiście jest prawdą, aczkolwiek są gatunki zimowitów kwitnących wczesną wiosną. Te wiosenne są znacznie mniej popularne w naszych ogrodach i często mylone przez amatorów z krokusami. Łacińska nazwa rośliny Colchicum wywodzi się od nazwy krainy Kolchidy, która za sprawą uczynków Medei była uważana w starożytności za kraj trucizn. Obecnie mityczna Kolchida jest częścią Gruzji i leży pomiędzy brzegiem Morza Czarnego a Kaukazem (nizina kolchidzka). Według mitologii greckiej zimowity wyrosły po tym jak kilka kropel zatrutego napoju sporządzonego przez czarodziejkę Medeę upadło na łąkę u stóp Kaukazu.

Wbrew pozorom zimowit nie jest takim niewiniątkiem na jakie wygląda. Może nas zwieść wdzięk kwitnącej rośliny ale ma ona wiele wspólnego z Medeą za sprawą zawartego w nim związku chemicznego z grupy alkaloidów. Kolchicyna, bo o niej tu mowa, jest silną trucizną. Dawnej nasiona i bulwy były powszechnie wykorzystywane w medycynie do leczenia dny moczanowej (syn. podagra, artretyzm). W zapiskach historycznych możemy znaleźć wzmianki o leczeniu zimowitem członków znamienitych rodów arystokratycznych cierpiących na podagrę. Choroba ta dotykała osoby, głównie mężczyzn po 40-tym roku życia, spożywające w gargantuicznych ilościach wszelakiego rodzaju mięsiwa, podroby i mocne trunki. Dotykała więc ludzi dobrze sytuowanych. W wiktoriańskiej Anglii (1837-1901) głośna była sprawa pielęgniarki Katarzyny Wilson (ur. 1822, zm. 20.10.1862), której udowodniono uśmiercenie jednej osoby kolchicyną oraz podejrzewano o zabójstwo sześciu innych. Została ona skazana przez sąd na karę śmierci przez powieszenie. Kolchicyna odegrała też ważną rolę w mutacyjnej hodowli roślin bowiem zakłóca podziały komórek prowadząc do zwielokrotnienia liczby chromosomów (poliploidy). Obecnie bywa wykorzystywana do leczenie napadów dny moczanowej, dny rzekomej, rodzinnej gorączki śródziemnomorskiej oraz zapalenia osierdzia. Jednak ze względu na jej toksyczność nie jest długo stosowana u pacjenta.

Dla osiągnięcia sukcesu w naszych ogrodach zimowity powinniśmy uprawiać w pełnym słońcu. Ziemia powinna być przepuszczalna, z dużą zawartością piasku i kompostu, stanowisko dobrze zdrenowane. Lepiej rosną na stanowisku piaszczystym zasobnych w kompost niż na ciężkiej, zlewnej glebie gliniastej. W przypadku uprawy na glinie bulwy mają tendencję do wychodzenia na powierzchnię gleby. Co 2-3 lata w lipcu należy ostrożnie wykopać bulwy i posadzić je na nowym miejscu. Podczas tego zabiegu można odrzucić część drobnych, zniekształconych bulw.
Wiele odmian ma subtelny zapach będący mieszaniną woni jaśminu i frezji. Do najczęściej uprawianych oraz dostępnych w sklepach i centrach ogrodniczych należą: zimowit jesienny (C. autumnale L.) z odmianami, zimowit bizantyjski (C. x byzantinum Ker Gawl.), zimowit okazały (C. speciosum Steven) z odmianami oraz mieszańce ogrodowe (C. hybridum Tubi): ‘Lilac Wonder’, ‘The Giant’ i ‘Waterlilly’. Osoby chcące posiadać więcej gatunków i odmian powinny szukać ich u kolekcjonerów w Polsce, Anglii, Niemczech, Austrii oraz na Litwie i Łotwie. Z własnego doświadczenia mogę śmiało powiedzieć, że w zdecydowanej większości nie są roślinami problemowymi w uprawie jeżeli zapewni się im prawidłowe warunki wzrostu.

W 2014r. uzyskałem status Kolekcji Narodowej rodzaju Colchicum. Jest to druga po żurawkach Gabrieli Sąkol prywatna Kolekcja Narodowa w Polsce. Ponieważ ogrody botaniczne mają ograniczoną powierzchnię i nie są w stanie zgromadzić pełnych kolekcji roślin przydatnych do uprawy w naszym klimacie należy tworzyć kolekcje specjalistyczne. Kolekcje Narodowe mają na celu zachowanie i dalszy rozwój wartościowych zbiorów. Są zbiorem określonych roślin obejmujących jednostki systematyczne, odpowiednio udokumentowane, oznaczone i prowadzone przez osoby mającymi dużą wiedzę merytoryczną w danej dziedzinie; przy czym niekonieczne posiadających wykształcenie botaniczne. Posiadanie Kolekcji Narodowej to znaczący prestiż dla właściciela, świadczy o wyjątkowości zbioru w skali całego kraju. Posiadacze tego wyróżnienia mają prawo do posługiwania się logiem Kolekcji Narodowych. Twórcami Kolekcji Narodowych są zazwyczaj osoby mające „zieloną pasję”. Posiadanie Kolekcji Narodowej podnosi prestiż ogrodu, stanowi dobrą wizytówkę, jest ponadto idealnym materiałem do prowadzenia edukacji botanicznej i zachowania rzadkich gatunków ginących w naturze oraz starych, zapomnianych odmian roślin uprawnych i użytkowych.

Obecnie w kolekcji są:

Colchicum autumnale L.	Alboplena
Colchicum autumnale L.	Album
Colchicum autumnale L.	Nancy Lindsay
Colchicum autumnale L.	Pleniflorum
Colchicum autumnale L.	Slovenia
Colchicum autumnale L.
Colchicum baytopiorum C.D. Brickell
Colchicum bifolium Freyn et Sint.
Colchicum bivonae Guss.	Apollo
Colchicum bivonae Guss.	Mt Giona
Colchicum bivonae Guss.
Colchicum boissieri Orph.
Colchicum boissieri Orph.
Colchicum bornmuelleri Freyn.	Artur Klark
Colchicum bornmuelleri Freyn.
Colchicum bornmuelleri Freyn.
Colchicum bowlesianum B.L.Burtt
Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer	Purpureum
Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer
Colchicum cilicicum (Boiss.) Dammer
Colchicum corsicum Baker
Colchicum cupani Guss.
Colchicum cupani Guss.
Colchicum davisii C.D. Brikell
Colchicum giganteum Leichtlin ex S. Arn.
Colchicum hungaricum Janka	albiflorum
Colchicum hungaricum Janka	Valentine
Colchicum hungaricum Janka
Colchicum hybridum Tubi	403-2 (speciosum x luteum)
Colchicum hybridum Tubi	802-1 (speciosum x luteum)
Colchicum hybridum Tubi	803-1 (Jochum Hof x luteum)
Colchicum hybridum Tubi	803-2 (Jochum Hof x luteum)
Colchicum hybridum Tubi	803-4 (Jocum Hof x luteum)
Colchicum hybridum Tubi	Antares
Colchicum hybridum Tubi	Atlee
Colchicum hybridum Tubi	Autumn Herald
Colchicum hybridum Tubi	Autumn Queen
Colchicum hybridum Tubi	Beaconsfield
Colchicum hybridum Tubi	Danaels
Colchicum hybridum Tubi	Dick Trotter
Colchicum hybridum Tubi	Disraeli
Colchicum hybridum Tubi	Drakes Form
Colchicum hybridum Tubi	E.A. Bowles
Colchicum hybridum Tubi	E.A. Bowles
Colchicum hybridum Tubi	Faberge’s Silver
Colchicum hybridum Tubi	Flamenco Dance
Colchicum hybridum Tubi	Glory of Heemstede
Colchicum hybridum Tubi	Gothic Style
Colchicum hybridum Tubi	Gracia
Colchicum hybridum Tubi	Harlequin
Colchicum hybridum Tubi	Janus Rushard
Colchicum hybridum Tubi	Jarka
Colchicum hybridum Tubi	Jaroslavna
Colchicum hybridum Tubi	Jochum Hof
Colchicum hybridum Tubi	JP2
Colchicum hybridum Tubi	Klondike
Colchicum hybridum Tubi	Larisa (Larisa Dolina)
Colchicum hybridum Tubi	Lilac Bedder
Colchicum hybridum Tubi	Lilac Wonder
Colchicum hybridum Tubi	Lysimachus
Colchicum hybridum Tubi	Neptun
Colchicum hybridum Tubi	Oktoberfest
Colchicum hybridum Tubi	Pink Goblet
Colchicum hybridum Tubi	Pink Star
Colchicum hybridum Tubi	Poseidon
Colchicum hybridum Tubi	Princess Astrid
Colchicum hybridum Tubi	Rosy Dawn
Colchicum hybridum Tubi	Sdlg. Walter Blom WB1
Colchicum hybridum Tubi	Sdlg. Walter Blom WB2
Colchicum hybridum Tubi	Spartacus
Colchicum hybridum Tubi	The Giant
Colchicum hybridum Tubi	Violet Beauty
Colchicum hybridum Tubi	Violet Queen
Colchicum hybridum Tubi	Waterlilly
Colchicum hybridum Tubi	William Dykes
Colchicum hybridum Tubi	World Champions Cup
Colchicum hybridum Tubi	Zephyr
Colchicum laetum Steven
Colchicum lusitanicum Brot.
Colchicum lusitanicum Brot.
Colchicum luteum Baker	Golden Baby
Colchicum luteum Baker	Minion
Colchicum luteum Baker	Vash
Colchicum luteum Baker	Vash
Colchicum luteum Baker
Colchicum macrophyllum B.L.Burtt
Colchicum mirzovae (Gabrieljan) K.Perss.
Colchicum montanum L.
Colchicum munzurense K.Perss.
Colchicum pannonicum Griseb. & Schenk
Colchicum pulsillum Sieber
Colchicum serpentinum Woronow ex Miscz.
Colchicum sibthorpii Baker
Colchicum soboliferum (C.A.Mey.) Stef.
Colchicum speciosum Steven	110-8 (sport speciosum Album)
Colchicum speciosum Steven	Album
Colchicum speciosum Steven	Atrorubens
Colchicum speciosum Steven	Dombai
Colchicum speciosum Steven	Naeisanum
Colchicum speciosum Steven	Ordu
Colchicum speciosum Steven	Zigana
Colchicum speciosum Steven
Colchicum stevenii Kunth
Colchicum tenorii Parl.
Colchicum x agrippinum Baker
Colchicum x byzantinum Ker Gawl.	Album
Colchicum x byzantinum Ker Gawl.
Colchicum x neapolitanum (Ten.) Ten.